Życie wypuszczone z rąk

Jest co najmniej kilka powodów, by sięgnąć po tę książkę. Tragiczna śmierć głównego bohatera nie jest wcale najważniejszym z nich. „Robert Enke. Życie wypuszczone z rąk” to biografia niesamowita pod każdym względem, która dla każdego kibica powinna być lekturą obowiązkową. Przekona się o tym każdy, kto po nią sięgnie.

Na wstępie krótkie przypomnienie: 10 listopada 2009 roku Robert Enke rzucił się pod koła pędzącego pociągu, odbierając sobie życie. Miał 32 lata, za sobą całkiem niezłą piłkarską karierę, z epizodem w samej FC Barcelonie, a przed nim pojawiła się właśnie szansa na zajęcia stałego miejsca między słupkami reprezentacji Niemiec. W jego życiu prywatnym wszystko też wydawało się układać jak najlepiej – od tragicznej śmierci córeczki Lary minęły trzy lata, więc czas zdążył zagoić ranę po jej stracie. Wraz z żoną Teresą adoptowali właśnie kilkumiesięczną Leilę, z którą mieli spędzić teraz długie i szczęśliwe życie. Mieli. Drugi atak depresji w życiu Roberta okazał się zbyt silny. Bramkarz nie potrafił poradzić sobie z chorobą i po raz kolejny pomyślał o samobójstwie. Niestety tym razem nie cofnął się w ostatniej chwili… Jego śmierć wstrząsnęła całym piłkarskim światem. Dwa lata później do księgarni w Niemczech trafiła biografia piłkarza pisana przez jego przyjaciela, która niespełna trzy miesiące temu w końcu doczekała się polskiego wydania.

Piękny hołd

Piszę „w końcu”, bo pozycja zatytułowana „Życie wypuszczone z rąk” to absolutny piłkarski „must read”. Tytuł William Hill Sports Book of The Year, przyznany jej autorowi, Ronaldowi Rengowi, w 2011 roku, był wystarczającą rekomendacją, by sięgnąć po tę książkę. Spodziewał się świetnej lektury i taką właśnie się okazała. Nie, nie jest to próba żerowania na ludzkiej tragedii. Ta biografia zaczęła powstawać jeszcze za życia Roberta Enke, który zadecydował, że w końcu wyzna w niej całą prawdę o swojej walce z depresją. Choroba go uprzedziła, ale dzieło dokończył Reng, niemiecki dziennikarz i przyjaciel rodziny, który do momentu samobójstwa piłkarza nie miał pojęcia o tym, z czym ten się zmagał. Dopiero gdy dotarła do niego tragiczna informacja, uświadomił sobie, co znaczyły niektóre ze słów jego kolegi. Decyzję o dokończeniu książki podjął dopiero wtedy, gdy poprosiła go o to Teresa, żona Roberta. Podporządkował całe swoje życie tej biografii, dzięki czemu powstała wyjątkowa książka, będąca pięknym hołdem oddanym wspaniałemu człowiekowi.

Wszystko to brzmi dosyć górnolotnie i może sprawiać wrażenie, że „Życie wypuszczone z rąk” jest laurką pełną pięknych słów i pustych frazesów, ale tak nie jest. To pierwsza z licznych zalet książki. Biografia jest bardzo rzetelna, choć uciekanie od osobistych ocen nie było dla autora łatwe. Mimo tego Reng zachowuje obiektywizm. Stara się przede wszystkim pokazać, jak wyglądało życie Roberta Enkego, pozostawiając czytelnikowi jego ocenę. Jeśli wyraża już jakąś opinię, przeważnie czyni to ustami osób, które przepytał na potrzeby książki. Nawet wtedy, gdy opisuje zachowanie Franka de Boera po meczu FC Barcelony z Noveldą, kiedy to holenderski obrońca publicznie skrytykował Enkego za jego błędy, choć sam nie pozostawał bez winy za stracone gole, wstrzymuje się od ocen. To duży plus, gdyż czytając biografię, nie mamy wrażenia, że książka jest tendencyjna. Reng tłumaczy, jaki wpływ miały niektóre wydarzenia na życie niemieckiego piłkarza, ale sam nie zajmuje stanowiska. Pełni raczej rolę bezstronnego narratora, który przeprowadza nas przez kolejne szczeble kariery Enkego.

„Zamień się ze mną głowami”

Co jeszcze sprawia, że „Życie wypuszczone z rąk” jest książką wyjątkową? Mimo że jest to biografia, na każdej stronie czuć „ducha” Roberta Enke. Autor pisze w taki sposób, że czytelnik odnosi wrażenie, iż poznaje życie piłkarza niemal jego oczami. Bez wątpienia wpływ na taki stan rzeczy miał fakt, że sam bramkarz jeszcze przed śmiercią zaczął spisywać wspomnienia. Reng wzbogacił je o zapiski z jego pamiętnika, a całość uzupełnił wypowiedziami osób, które spotkały na swojej drodze Enkego. To sprawia, że książka niezwykle dokładnie opisuje najważniejsze wydarzenia z życia piłkarza i pozwala poczuć się ich obserwatorem. Dzięki słowom żony Teresy poznajmy historię ich związku i to, jak radzili sobie wspólnie z depresją Roberta czy utratą córeczki. Victor Valdes opowiada o tym, jak wyglądała rywalizacja między bramkarzami w FC Barcelonie, Rene Adler mówi, że Enke był dla niego wzorem, agent Jorg Neblung wspomina z kolei okoliczności transferów – do Benfiki, kiedy Enke po podpisaniu kontraktu chciał jak najszybciej uciekać z Portugalii, czy do Fenerbahce, gdzie niemiecki golkiper czuł się fatalnie.

Książka pozwala więc poznać życie Roberta Enke z dwóch stron – z jego perspektywy i z punktu widzenia innych osób. To niezwykle ważne, gdyż unaocznia, że nie tak łatwo rozpoznać, iż ktoś cierpi na depresję. Dla wielu kolegów niemiecki bramkarz był kimś, kto wiedzie szczęśliwe życie. Pewnym golkiperem, kimś, na kim warto się wzorować. Jasne, czasem wydawał się zamknięty w sobie, ale niewielu tak naprawdę zdawało sobie sprawę, co przeżywa. „Gdybyś choć raz na pół godziny, zamieniła się ze mną głowami, wiedziałabyś, jak się czuję” – autor w pewnym momencie cytuje słowa Roberta, które ten wypowiedział do swojej żony. Dzięki temu, że Reng korzysta z pamiętnika przyjaciela, mamy okazję wniknąć w umysł Roberta. To niezwykle cenne doświadczenie, bo pokazuje, co przeżywa osoba zmagająca się z depresją. Ciągły lęk przed najprostszymi czynnościami, jak wstanie z łóżka, wyjście z domu, czarna dziura… W pewnym momencie, gdy na przykład czytamy, jak Luis Van Gaal z Fransem Hoekiem odnoszą się do Enkego, aż chce się krzyknąć: „Spójrzcie, ten człowiek cierpi, pogarszacie jego stan!”. Wiemy jednak, że to nie przyniesie efektu. Na tym właśnie polegał dramat niemieckiego piłkarza – o jego chorobie wiedzieli tylko najbliżsi, a on sam nie chciał wyznać przed wszystkimi prawdy.

Depresja i futbol

„Życie wypuszczone z rąk” jest więc niezwykle cennym świadectwem osoby, która walczyła z depresją. Książka wiele mówi o tej chorobie i pokazuje, że jest ona swoistym paradoksem. Wbrew temu, co powszechnie się sądzi, Enke na depresję cierpiał tylko dwa razy – po nieudanym epizodzie w Barcelonie i w 2009 roku. Za drugim razem to nie negatywne wydarzenia wpłynęły jednak na jego zachowanie, ale szansa, jaka się przed nim otworzyła, czyli perspektywa gry na mundialu w RPA w niemieckiej bramce. Paradoksalnie trzy lata wcześniej, kiedy chorowała jego córeczka, stan psychiczny Enkego był stabilny – nie myślał o chorobie, bo musiał opiekować się Larą. Nawet po jej śmierci nie załamał się tak bardzo, jak można by sądzić. Depresja zaatakowała w najmniej oczekiwanym momencie, kiedy w jego życiu wszystko pozornie zaczęło się układać. To właśnie pokazuje, jak niezwykle skomplikowana jest ta choroba.

Poruszony w książce temat depresji to jedno, ale „Życie wypuszczone z rąk” to również świetna piłkarska biografia. Abstrahując od tragicznego finału historii, należy docenić kunszt Renga w pisaniu o futbolu. Nie jest bowiem tak, że książka traktuje wyłącznie o prywatnej sferze życia niemieckiego bramkarza. Wręcz przeciwnie. Piłka nożna jest w niej obecna bardzo mocno. Autor, oprócz opisywania kolejnych szczebli kariery Enkego, skupia się także w większym stopniu na kilku ciekawych z kibicowskiego punktu widzenia historiach. Jest chociażby o rywalizacji o miejsce w niemieckiej bramce po zakończeniu reprezentacyjnej kariery przez Jensa Lehmanna, jest sporo o Bundeslidze, kolejnych meczach Roberta w barwach Borussii Moenchengladbach czy Hannoveru 96, ale też o występach w klubach zagranicznych – Benfice Lizbona, Fenerbahce i FC Barcelonie. Jest wreszcie absolutnie genialny rozdział poświęcony meczowi Noveldy z Blaugraną w Pucharze Króla, który śmiało mógłby stanowić osobny reportaż. Reng opisuje to spotkanie z perspektywy dwóch bohaterów – Toniego Madrigala, który zdobył trzy gole, które przesądziły o sensacyjnym zwycięstwie trzecioligowca 3:2, i z punktu widzenia Enkego, uznanego głównym winowajcą porażki. Świetny rozdział, który potwierdza dziennikarski kunszt autora.

Piekło, które rozegrało się w raju

Mógłbym długo jeszcze wymieniać zalety książki „Życie wypuszczone z rąk”, ale już wystarczy. Mam nadzieję, że zachęciłem Was na tyle, by sięgnąć po tę pozycję. Mogę zagwarantować, że nie będziecie nią rozczarowani. Myślę, że idealnie scharakteryzował ją Michał Trela z „Przeglądu Sportowego”, pisząc: „Mocna historia o piekle, które rozegrało się w raju. Bo przecież tak sobie wyobrażamy życie profesjonalnych piłkarzy”. Nic dodać, nic ująć. W książce Ronalda Renga futbol przeplata się z tragiczną życiową historią, a całość, mimo smutnego finału, czyta się świetnie. Są momenty, kiedy ciarki przechodzą po plecach, jak wtedy, gdy czytamy wiersze Roberta, które ten recytuje swojej żonie, są rzeczy, które są ciekawe z kibicowskiego punktu widzenia, jest wreszcie coś, co pozwala stwierdzić, że biografia jest czymś więcej niż tylko kolejną książką sportową. To sposób, w jaki została napisana. Właśnie on nadaje „Życiu wypuszczonemu z rąk” wyjątkowego charakteru.

CZYTAJ TAKŻE:

• ZaSYPAny [Recenzja autobiografii Igora Sypniewskiego "ZaSYPAny"]
• Stefan I Niepokorny [Recenzja autobiografii Stefana Effenberga "Niepokorny"]