Trenerzy, o których się pisze

Przed dwoma tygodniami pisałem na blogu o sportowcach, którzy mogą pochwalić się największą liczbą publikacji na swój temat. Bardzo często bohaterami książek stają się jednak trenerzy, zwłaszcza ci wybitni, którzy nierzadko swoją popularnością przebijają nawet samych zawodników. Postanowiłem więc przyjrzeć się również temu zagadnieniu i zaprezentować zestawienie trenerów, na temat których w polskiej literaturze sportowej znaleźć można najwięcej pozycji.

O ile rankingu sportowców nie zdominowali piłkarze, w przypadku tego zestawienia sytuacja wygląda zgoła inaczej. Na sześciu trenerów tylko jeden nie jest związany z futbolem – pozostała piątka to szkoleniowcy piłkarscy. Istotną zmianą jest także narodowość osób, które zajęły miejsca na podium. W poprzedniej klasyfikacji najlepsi okazali się zagraniczni zawodnicy – Lance Armstrong, Lionel Messi oraz Michael Jordan. W przypadku trenerskiego „Top 6” na samej górze hierarchii w komplecie usadowili się Polacy. Choć o rodzimej myśli szkoleniowej rzadko mówi się obecnie pozytywnie, często obsadzając najważniejsze trenerskie stanowiska ekspertami zza granicy, kilku szkoleniowców znad Wisły zapisało się w historii polskiego sportu złotymi zgłoskami. Dwóch z nich triumfowało w tym zestawieniu z dosyć wyraźną przewagą nad resztą stawki.

Miejsce 5.: Jose Mourinho i Pep Guardiola (2,5 książki)

Ranking otwierają dwaj trenerzy, których w ostatnich latach śmiało można uznać za najlepszych w swojej dyscyplinie. Świadczy o tym chociażby fakt, że obaj doczekali się książki będącej porównaniem ich metod szkoleniowych. W zeszłym roku na rynku pojawiła się pozycja „Mourinho vs. Guardiola”, w której Juan Carlos Cubeiro i Leonor Gallardo zestawili Portugalczyka z Hiszpanem. Kiedy powstawała książka wydana w Polsce przez Sine Qua Non, obaj szkoleniowcy toczyli bezpośrednie boje w Primera Division, Pucharze Króla i Lidze Mistrzów. Po lekturze tej pozycji kibic może wyrobić sobie własną opinię na temat tego, który z trenerów jest lepszy w tym fachu. W książkowym rankingu obaj panowie wypadają na remis, gdyż za wspomnianą wyżej publikację otrzymują po połówce książki, a wcześniej o każdym z nich ukazały się u nas po dwie inne pozycje.

Portugalczyk w 2012 roku doczekał się biografii „Mourinho. Anatomia zwycięzcy”, a rok później książki „Mourinho. Za kulisami zwycięstw”. Pierwsza z nich ukazała się nakładem Domu Wydawniczego Rebis, a jej autorem jest Patrick Barclay. Drugą napisali rodacy byłego szkoleniowca Realu Madryt – Luis Miguel Pereira i Nuno Luz, choć pozycja wydana przez Sine Qua Non to raczej coś dla wielkich zwolenników „The Special One”. Dlaczego? O tym pisałem jakiś czas temu w recenzji książki. Tekst zatytułowałem „Ochy i achy pod adresem Mourinho”, co powinno wystarczyć za cały komentarz. O Guardioli ukazały się dotychczas w Polsce dwie pełne publikacje. Obie premierę miały przed dwoma laty, obie wydał wspomniany SQN z Krakowa. Pierwsza to pozycja „Pep Guardiola oczami innych: Fanatyk, perfekcjonista i największy cule” Jordiego Ponsa, druga zatytułowana jest po prostu „Pep Guardiola. Biografia”, a napisał ją Jaume Collell.

Jose Mourinho w polskiej literaturze:

- Patrick Barclay, „Mourinho. Anatomia zwycięzcy”, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2012.

-  Luis Miguel Pereira, Nuno Luz, „Mourinho. Za kulisami zwycięstw”, Sine Qua Non, Kraków 2013.

- Juan Carlos Cubeiro, Leonor Gallardo, „Mourinho vs. Guardiola”, Sine Qua Non, Kraków 2013.

Pep Guardiola w polskiej literaturze:

- Jordi Pons, „Pep Guardiola oczami innych: Fanatyk, perfekcjonista i największy cule”, Sine Qua Non, Kraków 2012.

- Jaume Collell, „Pep Guardiola. Biografia”, Sine Qua Non, Kraków 2012.

- Juan Carlos Cubeiro, Leonor Gallardo, „Mourinho vs. Guardiola”, Sine Qua Non, Kraków 2013.

Miejsce 4.: Sir Alex Ferguson (3 książki)

Tuż za podium znalazł się trener, za którym tęsknią obecnie fani Manchesteru United. Wszystkie trzy książki o szkockim szkoleniowcu, które ukazały się w Polsce, swoją premierę miały wtedy, kiedy Ferguson był jeszcze menedżerem „Czerwonych Diabłów”. Już wtedy miał opinię jednego z najwybitniejszych trenerów piłkarskich, a ile znaczył dla drużyny z Old Trafford, najlepiej pokazało jego odejście i sytuacja, w której znalazł się zespół po przejęciu sterów przez Davida Moyesa. Co ciekawe, wszystkie trzy biografie ukazały się pod koniec 2012 roku, czyli po niezbyt udanym dla Sir Alexa sezonie. United nie zdobyli wtedy ani mistrzostwa, ani Pucharu Anglii, a w Lidze Mistrzów spisali się fatalnie, odpadając już po fazie grupowej. Nie przeszkodziło to jednak trzem wydawnictwom: Anakondzie, Sine Qua Non i Vesper przygotować polskich wydań książek o szkockim szkoleniowcu. Kibice „Czerwonych Diabłów” mogli mieć prawdziwy ból głowy, próbując wybrać jedną z nich. Fani klubu z Old Trafford nie będą natomiast długo zastanawiać się w maju, kiedy do sprzedaży trafi autobiografia Fergusona. Pozycję, która na Wyspach zrobiła prawdziwą furorę, wypuści na polski rynek Wydawnictwo Literackie z Krakowa.

Sir Alex Ferguson w polskiej literaturze:

- Patrick Barclay, „Sir Alex Ferguson. Futbol cholera jasna!”, Sine Qua Non, Kraków 2012.

- Will Tidey, „Sir Alex Ferguson. 25 lat w Manchester United”, Wydawnictwo Vesper, Poznań 2012.

- David Meek, Tom Tyrrell, „Sir Alex Ferguson. 25 lat na szczycie”, Wydawnictwo Anakonda, Warszawa 2012.

Miejsce 3.: Jerzy Engel (4 książki)

Brązowy medal dla Jerzego Engela. Selekcjoner, który po 16 latach posuchy wprowadził w końcu polską reprezentację do mistrzostw świata, może pochwalić się czterema pozycjami. O ile jednak w przypadku wymienionych wcześniej trenerów za pisanie o nich brał się ktoś inny, szkoleniowiec narodowej kadry w latach 2000-2002 na swój dorobek zapracował sam. Zaczęło się po awansie do mundialu w Korei Południowej i Japonii za sprawą pozycji „Futbol na tak”. Autor w książce opowiadał o swoim życiu, a także przybliżał okoliczności objęcia reprezentacji. Najważniejszą częścią publikacji jest jednak opis poświęcony eliminacjom mistrzostw świata. Choć występ w azjatyckim turnieju zakończył się ostatecznie klapą i dymisją selekcjonera, nie przeszkodziło to Engelowi w napisaniu kolejnej książki, w której, tym razem, wskazywał na przyczyny niepowodzenia.

Z czasem przyszła pora na następne pozycje, ale te nie były już wyłącznie poświęcone jego pracy w roli trenera. W 2007 roku premierę miała publikacja „Nikt nie rodzi się mistrzem”, a pięć lat później, tuż przed mistrzostwami Europy w Polsce i na Ukrainie, ukazała się książka Engela zatytułowana „Pierwsze polskie Euro. Kulisy mistrzostw”. Co ciekawe, ta pozycja nie dotyczyła wcale turnieju rozgrywanego w naszym kraju, a austriacko-szwajcarskich mistrzostw z 2008 roku, na których polski szkoleniowiec był obserwatorem z ramienia UEFA. Ot, taka mała tytułowa zmyłka, co by się książka lepiej sprzedawała.

Jerzy Engel w polskiej literaturze:

- Jerzy Engel, „Futbol na tak”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2001.

- Jerzy Engel, „Prosta gra”, ART Flexo, Warszawa 2002.

- Jerzy Engel, „Nikt nie rodzi się mistrzem”, Euro Sport Managment, 2007.

- Jerzy Engel, „Pierwsze polskie Euro. Kulisy mistrzostw”, Wydawnictwo Sfinks, 2012.

Miejsce 2.: Jan Mulak (6 książek)

Na miejscu drugim twórca słynnego Wunderteamu, czyli polskiej drużyny lekkoatletycznej, która na przełomie lat 50. i 60. stanowiła jedną z największych światowych potęg. Jan Mulak bez wątpienia należy do grona najwybitniejszych szkoleniowców w historii rodzimego sportu. To dzięki niemu z Polakami liczyli się najwięksi, z reprezentacją Stanów Zjednoczonych na czele. Trener kadry lekkoatletów podczas swojego długiego i barwnego życia pełnił nie tylko tę funkcję, ale był także politykiem, senatorem, działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej. Był, gdyż zmarł 31 stycznia 2005 roku. Jan Mulak napisał kilka publikacji, ale pod uwagę w przypadku tego zestawienia brane są oczywiście te, które dotyczą przynajmniej częściowo sportu oraz nie są podręcznikami szkoleniowymi. Doszukałem się sześciu takich pozycji.

Za pierwszą taką książkę wypada uznać „W służbie sportu” z 1978 roku. Kolejne dwie ukazywały się już w latach 80. To pozycje „Narodziny Wunderteamu” i „Bieg mimo przeszkód”. Wszystkie trzy publikacje napisane zostały przez samego Jana Mulaka. Później to inni, z jednym wyjątkiem, pisali o nim. Pozycja „Legenda Wunderteamu” z 1997 roku napisana została przez Zbigniewa Zarembę, założyciela pisma „Jogging” oraz pomysłodawcę pierwszego Warszawskiego Maratonu Pokoju, a także trenera lekkoatletyki. Kolejne dwie ukazały się już po śmierci trenera Wunderteamu. Autorami pierwszej „Jan Mulak (1914–2005). Życie dla sportu” są Bernard Woltmann oraz Stanisław Zaborniak, natomiast druga, mimo że premierą miała w 2006 roku, napisana została przez szkoleniowca jeszcze zanim odszedł na tamten świat. Jej współautorem jest syn trenera, Janusz, i choć książka nie dotyczy w całości przygody ze sportem Jana Mulaka, obszerna jej część traktuje właśnie o czasach słynnego Wunderteamu.

Jan Mulak w polskiej literaturze:

- Jan Mulak, „W służbie sportu”, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1978.

- Jan Mulak, „Narodziny Wunderteamu”, Krakowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1984.

- Jan Mulak, „Bieg mimo przeszkód”, Sport i Turystyka, Warszawa 1988.

- Zbigniew Zaremba, „Jan Mulak – Legenda Wunderteamu”, MenupSport, 1997.

- Bernard Woltmann, Stanisław Zaborniak, „Jan Mulak (1914-2005). Życie dla sportu”, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2006.

- Jan Mulak, Janusz Mulak, „Dlaczego?”, Wydawnictwo Kto Jest Kim, Warszawa 2006.

Miejsce 1.: Kazimierz Górski (10 książek)

Miejsce pierwsze nie stanowi z pewnością wielkiego zaskoczenia. Najlepszy polski trener w historii najpopularniejszej w naszym kraju dyscypliny sportu. Kazimierz Górski dla wszystkich kibiców znad Wisły jest postacią kultową. To właśnie prowadzoną przez niego reprezentację uważa się za najlepszą piłkarską drużynę narodową, jakiej doczekaliśmy. Mimo że sukces pochodzącego ze Lwowa szkoleniowca – trzecie miejsce na mistrzostwach świata - powtórzył osiem lat później Antoni Piechniczek, nie może się on nawet równać z Kazimierzem Górskim. Trener Tysiąclecia był bowiem nie tylko świetnym fachowcem, ale też człowiekiem, którego nie dało się nie lubić. Wielbili go kibice, piłkarze byli gotowi wskoczyć za nim w ogień, a dziennikarze raczyli się jego powiedzonkami, które przeszły już do legendy.

Kazimierz Górski odszedł 23 maja 2006 roku, ale pozostawił po sobie piękne wspomnienia, które stały się przyczyną powstania wielu publikacji. Trener narodowej reprezentacji w latach 1970-1976 sam także miał na swoim koncie kilka książek. Zaczęło się od wspomnień „Z ławki trenera” wydanych w 1975 roku (ta pozycja doczekała się zresztą drugiego wydania sześć lat później). Kolejną publikacją Pana Kazimierza było „Pół wieku z piłką” z 1985 roku. Później były jeszcze „Sekrety trenera Górskiego” napisane wspólnie ze Stefanem Grzegorczykiem i Jerzym Lechowskim, a w 2004 roku ukazała się obszerna autobiografia „Piłka jest okrągła”. Było to ostatnie dzieło napisane przez najwybitniejszego trenera w historii polskiego futbolu.

Oprócz czterech książek, których autorem był Kazimierz Górski, powstało jeszcze sześć stworzonych przez inne osoby. Pierwsza z nich wyszła w 1996 roku i zatytułowana była „Dopóki piłka w grze. 75 lat Kazimierza Górskiego”. Była to pozycja pod redakcją Andrzeja Jucewicza. Z pozostałych pięciu, na wyróżnienie zasługują dwie. Jedna z nich to pozycja „Los tak chciał”, będąca wywiadem-rzeką księdza Tomasza Lubasia z legendarnym szkoleniowcem. Tę książkę w 2007 roku wydała Edycja Świętego Pawła. Drugą jest natomiast solidnie prezentujący się album „Kazimierz Górski i Jego Orły”. Autorką tej pozycji jest Marlena Wilbik. Publikacja licząca 275 stron ukazała w 2011 roku i to ostatnie do tej pory dzieło poświęcone trenerowi Górskiemu. Rekordowa była jego cena – aby stać się posiadaczem albumu, trzeba było wydać, bagatela, 199,50 zł.

Kazimierz Górski w polskiej literaturze:

- Kazimierz Górski, „Z ławki trenera”, Sport i Turystyka, Warszawa 1975.

- Kazimierz Górski, „Pół wieku z piłką”, Sport i Turystyka, Warszawa 1985.

- Kazimierz Górski, Stefan Grzegorczyk, Jerzy Lechowski, „Sekrety trenera Górskiego”, Agencja Wydawniczo-Handlowa „Pasja”, Warszawa 1992.

- red. Andrzej Jucewicz, „Dopóki piłka w grze. 75 lat Kazimierza Górskiego”, Oficyna Wydawnicza SPAR, Warszawa 1996.

- Andrzej Jucewicz, Paweł Zarzeczny, „Górski” (album), 2000.
- Kazimierz Górski, „Piłka jest okrągła”, Expol, Włocławek 2004.

- ks. Tomasz Lubaś SSP, Roman Hurkowski, „Los tak chciał”, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2007.

- Tomasz Ławecki, „Kazimierz Górski. Z piłką przez życie”, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam, 2010.

- Maciej Polkowski, „Alfabet Pana Kazimierza”, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam, Warszawa 2011.

- Marlena Wilbik, „Kazimierz Górski i Jego Orły” (album), 2011.